Sōtō Zen (Sōtōshū) to jedna ze szkół japońskiego buddyzmu. Jej założycielem był Eihei Dōgen (1200 – 1253), który jest jednym z najważniejszych nauczycieli w całej historii buddyzmu. Współcześnie za jej oficjalnego współzałożyciela uznawany jest Keizan Jōkin (1268–1325), który był czwartym przodkiem w liniii przekazu po Dōgenie. Uważa się, że dzięki niemu nauki oraz tradycja przeniesione przez Dōgena do Japonii z Chin stały się „szkołą Sōtō Zen”. Dōgen, który otrzymał przekaz dharmy od Tendō Nyojō (1163–1228) w linii Caodong (po japońsku Sōtō), nie podkreślał tego, że przenosi czy praktykuje Sōtō Zen jako „szkołę”. Mówił, że naucza buddha-dharmy, która została przekazana od Buddhy Siakjamuniego. Najważniejszą częścią tego, co uczył i praktykował było shikantaza (zazen tylko siedzenia), o którym mówił jako o „prawidłowo przekazanej buddha-dharmie” i „skarbnicy prawdziwego oka dharmy”. Innymi słowy Dōgen nauczał, że praktyka (=shikantaza) sama w sobie jest oświeceniem (shushō ichinyo).
Dōgen był erudytą i geniuszem w operowaniu słowem. Pozostało po nim wiele zapisanych nauk. Najważniejsza jego praca, to zbiór esejów zatytułowany „Shōbōgenzō” (Skarbnica prawdziwego oka dharmy), który jest niezwykle kreatywnym i unikalnym kolażem cytatów z sutr oraz pism zen. Istnieje kilka wersji „Shōbōgenzō” o różnej liczbie rozdziałów. Na przestrzeni wieków włączono do niego wiele tekstów, które nie były przez Dōgena uważane za część tego zbioru, jak na przykład „Bendōwa”. Najbardziej pierwotne wersje „Shōbōgenzō”, to wersja mająca 75 rozdziałów, skompilowana przez samego Dōgena oraz późniejsza mająca 12 rodziałów, która w zamyśle miała składać się ze 100 rozdziałów, ale nie została ona ukończona z powodu śmierci Dōgena. Inne jego ważne teksty to między innymi: „Eihei shingi” (reguły klasztorne, których pierwsza część to sławne „Tenzo kyōkun”), „Eihei kōroku” (zbiór formalnych mów, wierszy i innych krótkich tekstów) i „Kyōjukaimon” (komentarz do wskazań).
Najważniejszym uczniem Dōgena i jego głównym spadkobiercą dharmy był Koun Ejō (1198-1280). Drugi spadkobierca dharmy Dōgena to Senne, który napisał pierwszy komentarz do 75 częściowej wersji „Shōbōgenzō” zatytułowany „Okikigaki”. Komentarz ten poszerzony o komentarz Kyōgo, także ucznia Dōgena i spadkobiercy dharmy Senne, zatytułowany jest „Goshō”. Był on podstawą interpretacji nauk Dōgena przez wielu ważnych nauczycieli m.in Menzana Zuihō (1683-1769), kluczowej postaci w historii Sōtō Zen. Kyōgo napisał także komentarz do „Kyōjukaimon” (Bonmōkyō ryakushō), który jest podstawą interpretacji wskazań w Sōtō Zen.
Przez wiele wieków nauki Dōgena nie były zbyt szeroko studiowane i praktykowane. Po Keizanie większość mnichów Sōtō Zen praktykowało de facto Rinzai Zen z dużą domieszką Shingon (buddyzmu ezoterycznego). Dopiero w XVII wieku pojawili się kapłani, tacy jak Manzan Dōhaku (1635-1715), a przede wszystkim Menzan Zuihō, którzy przyczynili się do przywrócenia nauk Dōgena jako podstawy nauczania i praktyki w Sōtō Zen. Jednakże, dopiero w XIX wieku nauki Dōgena stały się publicznie dostępne i przez to szerzej studiowane. Jednym z pierwszych współczesnych kapłanów, który odegrał kluczowa rolę w tym względzie był Bokusan Nishiari (1821-1910). Jego wykłady dotyczące „Shōbōgenzō”, spisane i wydane przez jego uczniów pod tytułem „Keiteki”, są jednymi z najważniejszych współczesnych komentarzy do „Shōbōgenzō”.
W XX wieku Kōdō Sawaki (1880-1965), którego nauczycielem był Sōtan Oka (1860-1921), jeden z najważniejszych uczniów Bokusana Nishiari, miał ogromny wpływ na rewitalizację zazen shikantaza, zarówno wewnątrz samego Sōtōshū pośród kapłanów, jak też w całym japońskim społeczeństwie. Można by nawet zaryzykować stwierdzenie, że jednoosobowo przywrócił zazen shikantaza na centralne miejsce w Sōtō Zen. Dzięki temu, że przełożył nauki Dōgena na codzienny współczesny język, zrozumiały dla zwykłych ludzi, był w stanie dotrzeć do szerokiego spektrum odbiorców z najróżniejszych części japońskiego społeczeństwa.
Najważniejszymi uczniami Kōdō Sawakiego byli Kōshō Uchiyama (1912-1998) oraz Tokugen Sakai (1912-1996). Kōshō Uchiyama i jego uczniowie przyczynili się w dużym stopniu do spopularyzowania shikantaza i nauk Dōgena poza Japonią. Tokugen Sakai pomógł w zapisaniu i wydaniu wielu komentarzy Kōdō Sawakiego m.in. do Shōbōgenzō, Eihei koroku i Sutry Lotosu. Był on profesorem na uniwersytecie Komazawa i komentatorem nauk Dōgena m.in. przez dziesięć lat prowadził Genzōe (wykłady dotyczące Shōbōgenzō) w Eiheiji.
sotozen.com – oficjalna strona Sōtōshū
sotozen.eu – strona Sokanbu (przedstawicielstwa Sōtōshū) w Europie