Podejście do życia nauczane w „Shōbōgenzō”
Kōshō Uchiyama

„Studiowanie drogi buddhy, to studiowanie ja. Studiowanie ja, to zapominanie ja. Zapominanie ja, to bycie potwierdzanym przez wszystkie rzeczy (dziesięć tysięcy dharm). Bycie potwierdzanym przez wszystko, to puszczanie ciała i umysłu ja oraz ciała i umysłu innych. Ślady takiego urzeczywistniania są nieuchwytne i musisz podążać po tych nieuchwytnych śladach bez końca”.
Shōbōgenzō Genjōkōan – Wyrażanie rzeczywistości

Dōgen w rozdziale „Shōbōgenzō” zatytułowanym „Zanmai ō zanmai – Samadhi będące królem wszystkich samadhi” mówi: “Musisz wiedzieć, że świat zazen i wszelkie inne światy bardzo się różnią. Dlatego musisz praktykować pobudzanie umysłu, praktykowanie, przebudzenie i wyzwolenie buddhów i przodków w oparciu o tę zasadę”.
Świat „Shōbōgenzō” to świat zazen, a nie zwykły konwencjonalny świat. Musi to być dla ciebie jasne zanim zaczniesz studiować „Shōbōgenzō”. Czym zatem jest “świat zazen”? Zazen, którego nauczał Dōgen, to samadhi przyjmowania-funkcjonowania-ja (jijuyū zanmai). Mój nauczyciel Kōdō Sawaki definiował ten termin jako: „czynienie siebie, sobą, poprzez siebie (ja czyniące siebie sobą)”, a w „Fukan Zazengi” Dōgen mówi o tym tak: “Puszczaj wszelkie relacje i odkładaj na bok wszystkie sprawy. Nie oceniaj dobre i złe, właściwe i niewłaściwe. Daj odpocząć intelektowi, woli i świadomości. Przestań wszystko mierzyć w oparciu o wspomnienia, plany i rozważania. Zazen nie jest stawaniem się buddhą, siedzeniem ani leżeniem”. Nie ma w tym niczego zewnętrznego, żadnego mierzenia ja naprzeciw czegokolwiek. To „ja, które jest jedynie ja”.
Kiedy nie ma „ja”, nie ma „innych”, co oznacza puszczanie ja jako czegoś oddzielnego, stojącego naprzeciwko rzeczy. “Studiowanie drogi buddhy, to studiowanie ja. Studiowanie ja, to zapominanie ja. Zapominanie ja, to bycie potwierdzanym przez wszystko”. “Bycie potwierdzanym” oznacza “czynienie oczywistym”, innymi słowy to „bycie ja jako wszystkie rzeczy (dharmy)”.

Mówiąc ogólnie, każdy przeżywa pierwotnie rzeczywiste życie. Rzeczywiste życie, to ja i wszystkie rzeczy, podmiot i przedmiot, zwykła osoba i buddha, złudzenia i urzeczywistnienie, życie i śmierć, istnienie i nieistnienie, trwałość i nietrwałość, to i tamto, jeden i dwa, itd. „Rzeczywiste życie” oznacza przed podzieleniem na dwa, przed rozróżnianiem. Bez względu na to, czy tak uważamy, czy nie, wierzymy w to, czy nie, to i tak żyjemy w rzeczywistości przed podziałem na dwa.
Jednakże, pomimo tego, że żyjemy w rzeczywistości przed podziałem na dwa, to myśląc o niej naszym ludzkim dualistycznym umysłem, dochodzimy do wniosku, że ja jestem naprzeciwko świata, podmiot jest vis a vis przedmiotu, i to jest jedyna prawda o tym świecie. Kiedy jednak siedzimy w zazen, staje się dla nas jasne, że tak nie jest. Jednakże, pomimo tego, że w czasie zazen puszczamy wszystko, nie oznacza to pojawienia się jakiegoś stanu umysłu całkowicie bez myśli i percepcji. Myśli cały czas pojawiają się w naszej głowie, ale kiedy wracamy do zazen, to dualny świat istnienia i nieistnienia natychmiast znika i to, co pozostaje to ściana, przed którą siedzimy. W ten sposób możemy osobiście doświadczyć, że są to jedynie niesubstancjalne zjawiska wywołane myśleniem i potwierdzamy, że „wszystkie światy istnieją w doświadczeniu ja”, a „ja istnieje w doświadczeniu wszystkich światów”. Tym jest „bycie potwierdzanym przez dziesięć tysięcy dharm”.

Bez względu na to, jak bardzo może ci się wydawać, że to rozumiesz, nie mogę nie podkreślić, że głównym tematem „Shōbōgenzō” jest niedualne rzeczywiste życie urzeczywistniane w zazen puszczania ciała i umysłu, przekraczając rozróżnianie na ja i innych: “Powinieneś wiedzieć, że buddha-dharma jest studiowana poprzez porzucanie poglądu, który dzieli na ja i inni”. (Shōbōgenzō Bendōwa – Praktykowanie drogi całym sercem), “Bycie potwierdzanym przez wszystko, to puszczanie ciała i umysłu ja oraz ciała i umysłu innych”.

Mój nauczyciel Kōdō Sawaki powtarzał: “Buddha-dharma nie jest ideą”. Idee są oparte o dualizm podmiotu i przedmiotu, a buddha-dharma to życie samo w sobie przed jakimkolwiek podziałem. Jednocześnie, buddha-dharma to także “przed podziałem na rozróżnianie i nierozróżnianie”, a więc nie dotyczy wyłącznie nierozróżniania. Dlatego, rozróżnianie musi być także rozważane w kontekście “rzeczywistości życia przed rozróżnieniem”. Jeśli więc mówimy o ja, musimy powiedzieć o “tym, który widzi” i “tym, co jest widziane”, a używając buddyjskiej terminologi o “umyśle” i “dharmach”.
“Umysł” i “dharmy”, to jedne z najważniejszych podstawowych koncepcji buddyjskich, ale jeśli będziesz studiować „Shōbōgenzō” rozumiejąc je jako dwie całkowicie oddzielne rzeczy: “subiektywny umył” i “obiektywne istnienie” czy “obiektywne dharmy”, to popełnisz duży błąd.

W Shōbōgenzō Sokushin-zebutsu (Ten właśnie umysł jest buddhą) mowa jest o tym, że: “Właściwie przekazany ‘umysł’, to jeden-umysł będący wszystkimi dharmami i wszystkie dharmy będące jednym-umysłem”. Kiedy czytacie „Shōbōgenzō” pamiętajcie, że buddha-dharma właściwie przekazana od buddhy do buddhy jako jijuyū zanmai, jeden-umysł, to jedynie świat zazen, który jest rzeczywistym życiem, umysłem i dharmami jako jedno. To niepodzielne rzeczywiste życie nosi nazwę “buddha-dharmy” i “cudownej-dharmy”: „Wszyscy buddhowie tathagatowie przekazują jedynie cudowną-dharmę, poprzez najwyższą, wspaniałą metodę nieuwarunkowanego robienia, będącą potwierdzaniem najwyższego przebudzenia. Podstawa tego przekazu odbywającego się pomiędzy buddhą a buddhą, to jijuyū zanmai”. Ten fragment z Bendōwa wyjaśnia znaczenie pojęcia cudowna-dharma jako jijuyū zanmai (samadhi-przyjmowania-funkcjonowania-ja).

Zanim zostałem mnichem w tradycji Dōgena, studiowałem chrześcijaństwo i rozważałem zostanie chrześcijaninem. Dlaczego ostatecznie się na to nie zdecydowałem? W chrześcijaństwie jest definitywna i sztywna granica pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Umrzeć dla świata ciała i myśli, żyjąc odrodziwszy się w Bogu, to nawrócenie jest ważne i nosi nazwę wiary. Co jest podstawą tej wiary? To duch święty, który pochodzi od Boga. Jednakże, jeśli nie jest się uważnym, to wiara w Boga poprzez ducha świętego może stać się naszymi własnymi egotycznymi złudzeniami. Ponieważ jestem z natury dość podejrzliwy, to miałem tego typu wątpliwości i w końcu nie zdecydowałem się na pójście drogą chrześcijaństwa. Z podobnych powodów, nie byłem w stanie praktykować zazen, którego celem jest osiągnięcie oświecenia. Kiedy zastanawiałem się, czym jest miara, na bazie której oświecony mistrz, mający absolutny autorytet w tym względzie, ma oceniać moje oświecenie, miałem niekończące się wątpliwości. W każdym razie, jeśli podzielisz rzeczy na Boga i człowieka, oświecenie i złudzenia, podmiot i przedmiot, ja i świat, materię i umysł, istnienie i działanie, to jest pomiędzy nimi głęboka przepaść, którą trudno przekroczyć.

Buddha-dharma od samego jej zarania w Indiach, nie dzieliła rzeczy w taki sposób, ale była absolutną jednością rzeczywistego życia. Co więcej, ponieważ to, co rzeczywiste jest takim nawet przed podziałem na jedność i dualizm, to dualizm także musi swobodnie funkcjonować jako absolutna jedność (rzeczywiste życie). Jako: “Tathagata przychodzący w takości i odchodzący w takości” oraz: “Jeden-umysł będący wszystkimi dharmami i wszystkie dharmy będące jednym-umysłem”.
W chrześcijaństwe wiara opiera się na wyborze: to albo tamto (świat myśli albo świat Boga), wymagając poddania się boskiej sprawiedliwości i wiary w nią. W buddyzmie od samego początku „rzeczywistość życia”, to: “Wszystkie istoty są naturą buddhy” (Shōbōgenzō Busshō – Natura buddhy) i “Świat buddhy w dziesięciu kierunkach jest jedynie istnieniem kwiatu dharmy” (Shōbōgenzō Hokke-ten-hokke – Kwiat dharmy obraca kwiat dharmy), a wiara jest coraz głębszym klarowaniem tego poprzez coraz głębsze wkraczanie w tę rzeczywistość. W „Kusharon – Abhidharmakosa siastrze”, będącej encyklopedią i podstawą definicji większości pojęć w buddyzmie, wiara jest zdefiniowana następująco: „Wiara jest wyjaśnianiem (klarowaniem)”.

To rzeczywiste życie musi być czymś żywym i wyrażać się w każdej chwili naszego życia: “Czyń każde swoje doświadczenie całym światem, patrząc na każdą pojedynczą rzecz tego świata jako wszechobejmujący czas, który jednocześnie jest niezależną chwilą”, “Widzenie tego, to czynienie siebie każdą chwilą. Ta zasada ja będącego czasem jest jak to”,  „Podsumowując, całe istnienie we wszystkich światach jest współzależne, a jednocześnie każde istnienie jest niezależnym czasem. Dlatego też, istnienie-czas to moje istnienie-czas” (Shōbōgenzō Uji – Istnienie-czas).
Innymi słowy, jasność i klarowność życia, prawdziwe życie w każdej chwili może być osiągnięte jedynie poprzez praktykę wyjaśniania i pogłębiania samego siebie: „Pomimo, że pierwotnie każdy już jest tą dharmą, to nie przejawia się ona bez praktyki i nie funkcjonuje w życiu bez jej potwierdzania” (Shōbōgenzō Bendōwa).

Dlatego też, urzeczywistnienie nie jest czymś, co tworzymy poprzez praktykę. Raczej bez względu na to, jak i gdzie toczy się nasze życie: “To obecne życie-śmierć jest drogocennym życiem buddhy” (Shōbōgenzō Shōji – Życie-śmierć). Ważne jest, jak na bazie tego potwierdzenia (rzeczywistego życia) objawiamy i praktykujemy to, że “to obecne życie-śmierć jest drogocennym życiem buddhy” zawsze i wszędzie. Tym jest znaczenie „praktyki w oparciu o potwierdzenie” i „praktyki i potwierdzenia będących jednym”.

Podsumowując, wszyscy przeżywamy ciało i umysł drogi buddhy od zawsze. Jednakże, nie jest to czymś, co można złapać, jakaś statyczna rzecz, ale: “Ciało i umysł drogi buddhy to trawy, kamienie, dachówki, wiatr, deszcz, ogień i woda. Czynienie ich drogą buddhy to budzenie umysłu. Weź pustkę i buduj pagodę, twórz buddhę. Zaczerpnij wody z doliny i stwórz buddhę, zbuduj pagodę. Tym jest budzenie najwyższego przebudzenia (anuttara-samyak-sambhodi). Powtarzaj to budzienie umysłu bodhi setki milionów razy. Tym jest praktyka potwierdzania” (Shōbōgenzō Hotsumujōshin – Budzenie najwyższego umysłu). Urzeczywistnianie tego sposobu życia budząc umysł setki milionów razy, tym jest znaczenie: „Ślady takiego urzeczywistniania są nieuchwytne i musisz podążać po tych nieuchwytnych śladach bez końca”.
Nie jest to praktykowanie w celu “usunięcia złudzeń”, aby zdać egzamin “osiągnięcia oświecenia”. Od samego początku dotyczy to przeżywania rzeczywistego życia, przed podziałem na dwa, złudzenia i oświecenie, sukces i porażkę, jedynie pogłębiając siebie. Tym jest zazen nauczane przez Dōgena, które jest sposobem życia shikan (tylko, jedynie, nic poza).
“To, co nazywa się ‘teraz’, nie istnieje przed nieprzerwaną praktyką. ‘Teraz’ jest wyrazem nieprzerwanej praktyki. Dlatego, jeden dzień nieprzerwanej praktyki jest nasieniem wszystkich buddhów i nieprzerwaną praktyką wszystkich buddhów” (Shōbōgenzō Gyōji – Nieprzerwana praktyka).

Shikantaza

Życie pełne nieba i ziemi,
zazen tylko siedzenia.
Prawdziwie budząc
rzeczywiste życie.